Όσο γνωστό είναι το έργο του, τόσο άγνωστα είναι τα στοιχεία γύρω από τη ζωή του εφευρέτη των κινητήρων diesel, που άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στη βιομηχανική επανάσταση. Ο ίδιος o Rudolf Diesel πίστευε ότι οι κινητήρες του θα βοηθούσαν μικρές επιχειρήσεις και τεχνίτες. Στην πραγματικότητα οι πετρελαιοκινητήρες χρησιμοποιούνται ευρέως σε κάθε είδους οχήματα, ειδικά σε αυτά που τραβούν μεγάλα φορτία, όπως φορτηγά και τραίνα, αλλά και σε όσα χρησιμοποιούνται ως εργαλεία, σε αγροτικές εργασίες και εργοστάσια. Και ενώ η επιρροή του στον κόσμο είναι ξεκάθαρη, οι συνθήκες του θανάτου του παραμένουν μυστήριο για περισσότερο από έναν αιώνα.
Γεννημένος στις 18 Μαρτίου 1858 στη Γαλλία από Βαυαρούς μετανάστες, ο Rudolf Christian Karl Diesel ήταν το δεύτερο από τρία παιδιά του Theodor Diesel ο οποίος αρχικά ήταν βιβλιοδέτης στο Augsburg. Το 1848 μετακόμισε στο Παρίσι, όπου γνώρισε τη σύζυγό του Elise, κόρη εμπόρου από τη Νυρεμβέργη και έγινε κατασκευαστής δερμάτινων ειδών. Η οικογένειά του μετακόμισε στο Λονδίνο το 1870 με το ξέσπασμα του Γαλλοπρωσικού πολέμου, όμως ο 12χρονος τότε Rudolf πήγε στο Augsburg για να ζήσει με τον θείο του και να μάθει να μιλά γερμανικά. Δυο χρόνια αργότερα ενημέρωσε τους γονείς του ότι θέλει να γίνει μηχανικός, ολοκλήρωσε πρώτος στην τάξη του τη βασική του εκπαίδευση και γράφτηκε στην νέα βιομηχανική σχολή του Augsburg.
Μετά από δύο χρόνια πήρε υποτροφία από το Βαυαρικό Πολυτεχνείο του Μονάχου, από όπου αποφοίτησε το 1880 με τις μεγαλύτερες ακαδημαϊκές τιμές και επέστρεψε στο Παρίσι. Εκεί εργάστηκε ως βοηθός του πρώην καθηγητή του, Carl von Linde, που εφηύρε την «πρώτη πετυχημένη, λειτουργικά αξιόπιστη μηχανή ψύξης», η οποία έφερε επανάσταση στην παραγωγή Βαυαρικής μπύρας, σε εργοστάσια γάλακτος, σοκολάτας και σε χημικά εργαστήρια.
Όταν ο Linde έφτιαξε ένα εργοστάσιο που κατασκεύαζε ψυγεία, ο Diesel έγινε διευθυντής και μαζί του κατοχύρωσε πολλές πατέντες στη Γερμανία και τη Γαλλία. Στις αρχές του 1890 ο Diesel μετακόμισε μαζί με τη σύζυγό και τα τρία τους παιδιά στο Βερολίνο για να αναλάβει τα τμήματα έρευνας και ανάπτυξης των επιχειρήσεων του Linde. H απαγόρευση χρήσης των πατεντών που ανήκαν στον Linde για δική του χρήση, τον ανάγκασε να στραφεί αλλού. Κατασκεύασε μια ατμομηχανή που λειτουργούσε με ατμό αμμωνίας, η οποία όμως εξερράγη κατά τη διάρκεια των δοκιμών, τραυματίζοντας τον σοβαρά και αφήνοντας τον για πολλούς μήνες στο νοσοκομείο με προβλήματα όρασης.
Ο Diesel σκόπευε να σχεδιάσει έναν κινητήρα εσωτερικής καύσης που θα μπορούσε να προσεγγίσει τη μέγιστη θεωρητική θερμική απόδοση του κύκλου Carnot. Εργάστηκε σε αυτήν την ιδέα για αρκετά χρόνια και το 1892, θεώρησε ότι η ιδέα του είχε ολοκληρωθεί και την κατοχύρωσε. Την επόμενη χρονιά δημοσίευσε μια μελέτη με τίτλο «Theory and Construction of a Rational Heat-engine to Replace the Steam Engine and The Combustion Engines Known Today» η οποία αποτέλεσε τη βάση για την ανάπτυξη του κινητήρα diesel. Μέχρι το καλοκαίρι του 1893, είχε συνειδητοποιήσει ότι η αρχική του θεωρία ήταν εσφαλμένη και υπέβαλε άλλη αίτηση κατοχύρωσης πατέντας για τη διορθωμένη θεωρία του.
Ο Diesel κατάλαβε τη θερμοδυναμική και τους θεωρητικούς και πρακτικούς περιορισμούς στην απόδοση καυσίμου. Ήξερε ότι σε μια ατμομηχανή περίπου το 90% της ενέργειας που διατίθεται από το καύσιμο χάνεται. Έτσι θέλησε να σχεδιάσει έναν κινητήρα με υψηλότερη αναλογία απόδοσης. Στον κινητήρα του, το καύσιμο εισερχόταν προς το τέλος της συμπίεσης και αναφλεγόταν από την υψηλή θερμοκρασία που προέκυπτε από τη συμπίεση. Από το 1893 έως το 1897, ο Heinrich von Buz, διευθυντής του Maschinenfabrik Augsburg (ΜΑΝ), έδωσε στον Rudolf Diesel την ευκαιρία να δοκιμάσει και να αναπτύξει τις ιδέες του.
Ο πρώτος επιτυχημένος κινητήρας diesel, ο Motor 250/400 δοκιμάστηκε επίσημα το 1897 και σήμερα βρίσκεται στο Γερμανικό Τεχνικό Μουσείο του Μονάχου. Ο Rudolf Diesel κατοχύρωσε πατέντες για το σχέδιό του στη Γερμανία και σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών.
Το βράδυ της 29ης Σεπτεμβρίου 1913, ο Diesel επιβιβάστηκε σε ατμόπλοιο με προορισμό το Λονδίνο για να παραβρεθεί σε μια συνάντηση με το Βρετανικό Ναυτικό σχετικά με τη χρήση των κινητήρων του σε υποβρύχια, σύμφωνα με το History Channel. Δείπνησε στο εστιατόριο του πλοίου και στη συνέχεια αποσύρθηκε στην καμπίνα του, περίπου στις 10 μ.μ., αφήνοντας μήνυμα αφύπνισης για τις 6.15 το επόμενο πρωί. Αλλά δεν τον ξαναείδε κανείς ζωντανό. Το πρωί η καμπίνα του ήταν άδεια και το κρεβάτι άθικτο, η πιζάμα του προσεκτικά απλωμένη πάνω στο κρεβάτι και το ρολόι βρισκόταν πάνω στο κομοδίνο, τοποθετημένο έτσι ώστε να το βλέπει από το κρεβάτι. Το καπέλο του και το όμορφα διπλωμένο πανωφόρι του ανακαλύφθηκαν κάτω από το κιγκλίδωμα του καταστρώματος.
Δέκα ημέρες αργότερα, το πτώμα ενός άνδρα βρέθηκε να επιπλέει στη Βόρεια Θάλασσα, κοντά στην Ολλανδία. Το σώμα ήταν σε προχωρημένη σήψη και δεν το περισυνέλλεξαν. Πήραν όμως τα προσωπικά αντικείμενα που βρήκαν πάνω του: Μια θήκη για χάπια, το πορτοφόλι, την ταυτότητα, ένα μαχαίρι τσέπης και μια θήκη γυαλιών. Στις 13 Οκτωβρίου, αυτά τα αντικείμενα αναγνωρίστηκαν από τον γιο του Rudolf, Eugen Diesel.
Υπάρχουν διάφορες θεωρίες για το θάνατο του Diesel. Κάποιοι, μεταξύ των οποίων και ο βιογράφος του Grosser, πιστεύουν πως αυτοκτόνησε λόγο των τεράστιων χρεών που είχε δημιουργήσει με κακές επενδύσεις αλλά και προβλημάτων υγείας που αντιμετώπιζε. Άλλες θεωρίες υποστηρίζουν ότι ήταν δολοφονία για να μην δώσει την πατέντα στην Βρετανική κυβέρνηση ή ότι επειδή έκανε έρευνα για τη χρήση φυτικού ελαίου ως καύσιμο, βρέθηκε στο στόχαστρο της βιομηχανίας πετρελαίου. Μια άλλη αναφέρει τη μείωση κερδών από τη χρήση κάρβουνου, που χρησιμοποιούσαν οι ατμομηχανές, ως αιτία της δολοφονίας του. Όμως δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία για να τεκμηριώσουν καμιά θεωρία.
Το βέβαιο είναι ότι ο Diesel, λίγο πριν το μοιραίο ταξίδι, άφησε στη σύζυγο του Martha μια τσάντα με την εντολή να μην την ανοίξει πριν περάσει μία εβδομάδα. Μέσα υπήρχαν 20.000 γερμανικά φράγκα (με σημερινή αξία περίπου 103.000 ευρώ) σε μετρητά και τραπεζικά έγγραφα που έδειχναν ότι οι λογαριασμοί τους ήταν άδειοι. Στο ημερολόγιο που είχε μαζί του ο Diesel στο ταξίδι, στις 29 Σεπτεμβρίου 1913 ήταν ζωγραφισμένος ένας σταυρός.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1950, ο Magokichi Yamaoka, ο ιδρυτής της εταιρίας Yanmar, που κατασκευάστριας πετρελαιοκινητήρων στην Ιαπωνία, επισκέφτηκε τη Δυτική Γερμανία και έμαθε ότι δεν υπήρχε τάφος ή μνημείο του Dr. Diesel. Το 1957, ο Yamaoka κατασκεύασε και δώρισε το Rudolf Diesel Memorial Garden (Rudolf-Diesel-Gedächtnishain) στο πάρκο Wittelsbacher στο Augsburg της Βαυαρίας, όπου ο Dr. Diesel πέρασε τα παιδικά του χρόνια, για να τιμήσει τη μνήμη και την προσφορά του.
